عوامل روانی تاثیرگذار بر سرمایه گذاری در بورس
این مقاله برای شناخت عوامل تاثیر گذار بر قصد افراد به سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران است.از نظر نگارنده در فضای کنونی حاکم بر بازار سرمایه ایران و جهان،تجزیه و تحلیل عوامل تاثیر گذار روانی از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. و این موضوع با نام:رفتار مالی یا مالیه- رفتاری (BEHAVIOAL FINANCE)، چند دهه ای است که پا به عرصه بازارهای مالی نهاده است.مالیه رفتاری به بررسی رفتار سرمایه گذاران پرداخته،سعی در شناسایی و درک دقیق و عمیق عکس العمل های آنان دارد.
عوامل درونی و بیرونی بسیاری می توانند فرآیند خرید افراد (جعبه سیاه ذهنی سرمایه گذاران) را تحت تاثیر قرار دهند،که از جمله عوامل بیرونی می توان به عوامل اقتصادی،سیاسی،فرهنگی اشاره کرد.ولی آنچه در این مقاله مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است عوامل درونی (روانی)نظیر عوامل بیوریتمیک، قدرت تحلیل ذاتی،کسب وجهه سهامدار بودن،انطباق تصویر ذهنی خریدار و تصویر واقعی شرکت،میزان درجه ریسک پذیری و میزان اعتماد به نفس است که سنجش این عوامل می تواند باعث شناخت هر چه دقیق تر رفتار سرمایه گذاران شده،در نتیجه موجبات رشد و توسعه بورس اوراق بهادار و اقتصاد کشور را فراهم آورد.
مقدمه
پیش از مطرح شدن مالیه رفتاری در مدیریت مالی و اقتصاد، رفتار سرمایه گذاران در بازار سرمایه بر مبنای نظریه مطلوبیت اقتصادی تفسیر می شد، در حالی که بررسیها و پژوهش های متعدد مالی در زمینه مالیه رفتاری،میزان اهمیت عوامل روانشناختی را مشخص کرد.اگرچه نظریه مالیه رفتاری جدید است و پیشینه آن به یک دهه پیش باز می گردد،ولی موضوع دخیل بودن ویژگی های روانشناختی و رفتاری افراد در تصمیم های خرید به دوره های پیشتر باز می گردد. حال اینکه با توجه به پیشرفت های اخیر در بورس اوراق بهادار،باید تمامی عوامل درونی و بیرونی به صورتی ظریف و ریزبینانه مورد بررسی قرار گیرند،چرا که ما با تفکرات، عقاید و ذهنیات بسیار متنوعی از افراد رو به رو هستیم، که شناخت و درک این ذهنیات از اهمیت بالایی برخوردار است. افراد برای سرمایه گذاری پول خود عوامل بسیار زیادی را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند؛به عبارت دیگر سرمایه گذاران حتی پیش از بدست آوردن پول،راهکار های متفاوتی را برای محل سرمایه گذاری پولشان در ذهن پرورش می دهند(جعبه سیاه خریداران) و در نهایت گزینه ای را انتخاب می کنند که با توجه به ذهنیاتشان،از هر جهت به نفعشان باشد.عوامل بسیار زیادی بر قصد و تصمیم افراد به سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تاثیر گذارند که می توان این عوامل را به دو دسته عوامل درونی و عوامل بیرونی تقسیم بندی کرد.ازجمله عوامل بیرونی می توان به شرایط اقتصادی،سیاسی، فرهنگی و مواردی مانند میزان تبلیغات از سوی بورس، مسائل درون شرکتی و... اشاره کرد،ولی از آنجا که تاثیر این عوامل از سوی تحلیلگران بار ها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است،تاثیر عوامل درونی می تواند جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص دهد.
به طور کلی افراد با توجه به میزان ریسک و بازده،اقدام به سرمایه گذاری کرده، پول خود را در محل هایی سرمایه گذاری می کنند که بیشترین عواید را نسبت به ذهنیت خود به دست آورند.
پیشینه تحقیق
موضوع های فرعی در حوزه مالی و در بحث مالیه رفتاری، مطالعه مربوط به شناسایی فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران و طراحی و تبیین الگوی تصمیم گیری آنان در بازار سرمایه،در شرایط عدم اطمینان است.
نخستین مطالعات در زمینه رفتار سرمایه گذاران در بازار مالیه، به دهه 70 بر می گردد.کوهن و همکارانش شواهد تجربی کاهش ریسک گریزی اشخاص در هنگام افزایش ثروت آنها را در بورس های معتبر جهان ارائه کردند.
(ETAL,COHN,1975)
همچنین رایلی و چو در یافتند که بین ریسک گریزی افراد و سن،درآمد،ثروت و تحصیلات افراد رابطه معنی داری وجود دارد.با افزایش درآمد،ثروت و تحصیلات افراد، درجه ریسک پذیری آنها نیز افزایش می یابد. ولی بین سن افراد و ریسک پذیری رابطه عکس وجود دارد.
(CHOW&RILEY,1992)
مطالعات لبرون، فارلی و گلا ثابت کرد که درجه ریسک گریزی افراد،تابعی از عوامل درونی شخص است و به ملاحظات بیرونی بازار ارتباطی ندارد.
(ETAL,LEBARON,1992)
یافته های مطالعات لولین،لیس و اسکلاربام نشان می دهد که بین ترجیحات سرمایه گذاری افراد و سن، جنسیت و تحصیلات آنها رابطه معنی داری وجود دارد.(LEWELLEN,7991)
بارنیول در مطالعات خود دریافت که رفتار سرمایه گذار در بازار را می توان بر اساس ویژگی های سبک زندگی، میزان ریسک گریزی و شغل فرد پیش بینی کرد.(BARNEWELL,7891)
اپشتین تاثیر اطلاعات اجتماعی بر رفتار سرمایه گذار حقیقی را مورد بررسی قرار داد.یافته های تحقیق او بیانگر این است که گزارشهای مالی سالیانه شرکت های تاثیر گذار تاثیر چندانی بر تصمیمات سرمایه گذاران نداشته و بی ارزشند.(EPSTEIN,1994)
مریکاس و همکارانش از راه مطالعه پیمایشی سعی کردند که عوامل تاثیر گذار بر رفتار سرمایه گذاران حقیقی را در بازار سرمایه یونان شناسایی کنند.نتایج تحقیق آنها نشان می دهد که معیار تصمیم گیری افراد در خرید یک سهم، ترکیبی از معیار های اقتصادی و معیار های روانشناختی است.آنها دریافتند که تصمیم گیری سرمایه گذاران همواره یک رویکرد منسجم و عقلانی نخواهد بود.(ETAL,MERILKAS,2003)
یکی از جدید ترین پژوهش های صورت گرفته در رابطه با شناسایی عوامل تاثیر گذار بر رفتار سرمایه گذاران،پژوهشی است که توسط حسن التمیمی در بازار سرمایه امارات صورت گرفت. وی متغیرهای تاثیر گذار بر رفتار سرمایه گذاران را در پنج گروه از عوامل طبقه بندی کرد.این عوامل عبارتند از:اطلاعات مالی و حسابداری،اطلاعات خنثی،توصیه های جانبدارانه،انطباق تصویر خود با شرکت و نیاز های شخصی سرمایه گذار.یافته های این پژوهش حاکی از این است که متغیر های مرتبط با نظریه حداکثر کردن مطلوبیت از قبیل: رشد سودآوری،سود نقدی پرداخت شده به سهامداران و سود هر سهم پیش بینی شده از مهمترین متغیر های تاثیر گذار در قصد خرید یک سهم در بازار خواهد بود.(TAMIMI,HASAN AL,2003)
به طور کلی شواهد تجربی بدست آمده از مطالعات صورت گرفته در بازار های سرمایه،گویای این واقعیت است که فرآیند تصمیم گیری سرمایه گذاران و رفتار آنها بسیار پیچیده بوده؛امکان ارائه یک الگوی واحد برای پیشبینی رفتار آنها در بازار به راحتی میسر نخواهد بود.در بسیاری از مواقع رفتار سرمایه گذاران در بورس غیر عقلانی است و شناسایی دقیق محرک های رفتاری امکان پذیر نخواهد بود.
به طور کلی می توان گفت که عوامل روانی تاثیر گذار بر قصد افراد به سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار به این شرح هستند:
- عوامل بیوریتمی
- قدرت تحلیل ذاتی
- کسب پرستیژ(وجهه) سهامداران بودن
- انطباق تصویر ذهنی خریدار و تصویر واقعی شرکت
- میزان درجه ریسک پذیری
- میزان اعتماد به نفس
علم بیوریتم،سالها است که در عرصه علوم مختلف تاثیر گذار بوده،در حال تثبیت جایگاه در رشته های مختلفی از جمله مدیریت است و حال اینکه باید بررسی کرد که بیوریتم و سیکل های مختلف آن (جسمی، ذهنی و احساسی) چگونه بر قصد و تصمیم فرد به سرمایه گذاری تاثیر گذارند. با توجه به کشفیات علم بیورتیم،افراد در زمان های مختلف رفتار های متفاوتی در زمینه های مختلف از خود نشان می دهند و این تغییر درونی می تواند علت رفتار های بیرونی در زمینه های متفاوت باشد و به طور طبیعی شناخت دقیق و علمی از این رفتار ها،باعث افزایش شناخت از جعبه سیاه افراد (سرمایه گذاران) و پی بردن به عکس العمل ها و رفتار های بیرونی آنان می شود.این مسئله با مثالی بیشتر روشن می شود:
فردی را در نظر بگیرید که در یک دوره زمانی ویژه مبلغ پولی را بدست آورده و به دنبال راهی برای سرمایه گذاری پول خود است.وی می تواند قطعه زمینی خریداری کرده و یا پول خود را پس اندار بلند مدت کندو...حال اگر این فرد از لحاظ سیکل ذهنی در ناحیه اوج قرار داشته باشد،بدلیل اینکه در این حالت از لحاظ ذهنی بسیار توانمند است، و ذهن وی به او اجازه کنکاش هر چه بیشتر را می دهد، به سرمایه گذاری هایی که نیاز به تجزیه و تحلیل و قدرت ذهنی بالایی داشته باشد رو می آورد و از آنجا که سلول های ذهنی وی از هر زمان دیگری مستعد تر و آماده تر می باشند، در آن دوره زمانی ویژه گرایش بیشتری به بازار بورس اوراق بهادار پیدا می کنند.
عامل مهم یگری که از لحاظ روانی بر ذهنیت و قصد افراد تاثیرگذار است،قدرت و توانایی تجزیه و تحلیل ذاتی افراد برای سرمایه گذاری است.به طور کلی اگر افراد احساس کنند که انرژی و استعدادهای لازم برای انجام کاری را به خوبی در اختیار دارند،د آن فعالیت موفق تر از دیگران عمل می کنند.ما در طول تاریخ شاهد ظهور ابر مردانی بوده ایم که با اینکه از تکنیک ها و اصول رشته خود به صورت آکادمیک بهرهمند نبوده اند، ولی بسیار خوش درخشیده اند، چرا که آنها به صورت ذاتی و درونی در زمینه فعالیت خود قدرتمند بوده اند. حال اینکه بعضی از افراد که از لحاظ ذاتی (ارثی) از قدرت تحلیل بالایی برخوردار هستند و درواقع اینگونه افراد با کمترین داده ها و اطلاعات در زمینه مورد نظر،تجزیه و تحلیل دقیقی را از خود بروز داده، در نتیجه این گونه افراد در صورت شناخت این پتانسیل درونی،گرایش هر چه بیشتری به خرید سهام و فعالیت در بازار بورس اوراق بهادار دارند.
از عوامل مهم دیگری که افراد را به خرید سهام و سرمایه گذاری در بازار بورس اوراق بهادار تحریک می کند،بدست آوردن وجهه سهامدار بودن است،بدین معنی که بعضی از افراد فقط بدلیل اینکه کسب وجهه کنند سهامدار یک شرکت خاص می شوند،به عبارت دیگر اینگونه افراد با خرید سهام شرکت های خاص (بیشتر سهام شرکت هایی که شهرت بسیاری در بازار کسب کرده اند) خود را از لحاظ ذهنی ارضا می کنند و در واقع،برای بدست آوردن این پرستیژ به خرید سهام انگبزه پیدا می کنند،کسب این نوع از پرستیژ می تواند از راه گفتن جمله هایی نظیر اینکه:"من یکی از سهامداران شرکت ... هستم"، "دیروز در مجمع عمومی صاحبان سهام شرکت ... حضور داشته ام" و ... به دوستان و آشنایان بدست آید.اینگونه سرمایه گذاران می توانندطبقه بندی متنوعی را شامل شوند، که یکی از این گروه ها،افرادی هستند که سهام را در مبالغ پاینی خریداری می کنند و بیشتر دانشجویانی هستند که در رشته های مرتبط با بورس (اقتصاد،حسابداری، مدیریت و ...)در حال تحصیل هستند و آرزو هایشان دستیابی به جایگاه کسانی است که الگوی آنان قرار گرفته اند. از انواع محرک های درونی دیگری که می تواند به رفتار افراد شکل دهد،انطباق تصویر ذهنی خریدار با تصویر واقعی شرکت است. بسیاری از سرمایه گذاران بدون توجه به نام شرکت و صورت های مالی(سود هر سهم، سیاست تقسیم سود، نرخ رشد سود و ...)سهام شرکت را خریداری می کنند، در واقع اینگونه سرمایه گذاران با توجه به تصویر ذهنی ایده ال خود از محصولات و خدمات، سهامدار شرکت می شوند. در حقیقت این افراد میان ذهنیت مطلوب خود و تصویر واقعی شرکت های موجود، انطباقی را صورت می دهند و در نهایت سهامدار شرکتی می شوند که محصولات، خدمات ، مدیریت و ...آن مطابق با ذهنیات آنها باشد.
فردی را در نظر بگیرید که به دلیل استفاده از یک آمپول شرکت داروسازی X به فرزندش جانی دوباره بخشیده است و این فرد از محصول تولیدی این شرکت رضایت ذهنی فراوانی دارد.بنابراین این عامل درونی شرایطی را فراهم می سازد تا سهام این شرکت را خریداری کند. نکته دارای اهمیت اینجاست که اگر تصویر ذهنی فرد ( خواسته مطلوب وی) در زمینه های مختلف در واقعیت وجود نداشته باشد، موجب کاهش گرایش افراد به سرمایه گذاری در بورس می شود، که در این راستا شرکت ها می توانند با تولیدات مرغوب و نیز رعایت اصول مشتریمداری و راهکارهایی از قبیل: دخالت دادن مشتریان هدف در تولید محصولات، تصویر ذهنی مناسبی از شرکت ارائه دهند تا در نهایت، این تصویر با ذهنیات سرمایه گذاران تطابق پیدا کرده، باعث تشویق افراد به خرید سهام شود.
عامل مهم دیگری که می تواند رفتار افراد را تحت تاثیر قرار دهد، میزان درجه ریسک پذیری است، که این مورد از جمله مهمترین عوامل موجود در بازارهای مالی، به ویژه بازار سهام می باشد. از لحاظ درجه ریسک افراد به دو دسته ریسک پذیر و ریسک گریز تقسیم می شوند. سرمایه گذاران در بازار بورس منطقی عمل کرده و به ازای پذیرفتن میزان مشخصی از ریسک، بازده مورد انتظارشان را طلب می کنند.ولی اگر فردی به هیچ عنوان ریسک را نپذیرد و مایل به کسب بازده ای باشد که در برابر دریافت آن بازده متحمل هیچگونه ریسکی نشود، به طور طبیعی نمی تواند به سمت بازار بورس حرکت کند،چرا که افرادی به سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار می پردازند که میزان ریسکی را با توجه به مقدار بازده، پذیرا باشند.
در نهایت، اعتماد به نفس می تواند بر قصد افراد به سرمایه گذاری در بازار بورس تاثیر گذار باشد. افرادی که از لحاظ میزان اعتماد به نفس در حد پایینی قرار دارند، بیشتر به سرمایه گذاری هایی روی می آورند که از میزان حتمیت( اطمینان) بیشتری برخوردار باشد(خرید زمین، پس انداز کوتاه مدت و ...). چرا که هر چه فرد اعتماد به نفس بالاتری داشته باشد، در رابطه با موضوعات، با قدرت و اطمینان بیشتری تصمیم گیری می کند زیرا به خود و قابلیت هایش اعتماد دارد و در نهایت این ذهنیت وی را به سمت و سویی می کشاند که بتواند از نیرو ها و پتانسیل های درونی خود در بستر های مناسب ( بازار بورس اوراق بهادار) بهره برداری کند.گفتنی است که آیا فردی که از اعتماد به نفس بالایی برخوردار است در بازار موفق می شود یا خیر؟ مفهوم این است که میزان اعتماد به نفس در ابتدای امر می توانند مانند محرکی در تشویق به سرمایه گذاری عمل کند.
نتیجه گیری
همانگونه که گفته شد: عوامل روانی،تاثیر های قابل توجهی بر حرکات و اعمال انسانها دارند و همین مسائل روانی است که افراد را از درون با یکدیگر متمایز کرده است، ولی در پاره ای از اوقات این عوامل نسبت به عوامل بیرونی کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است، در حالی که درک درست فرآیندهای رفتاری و پیامد های آن برای برنامه ریزان مالی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و می تواند به آنها در جهت تدوین استراتژی ها و تجهیز و تخصیص منابع مالی کمک شایانی کند.بعد درونی مثال کوه یخی است که در آب فرو رفته و فقط قله و نوک آن(عوامل بیرونی) از سطح آب بیرون و قابل مشاهده است و بیشترین بخش این کوه یخ (عوامل درونی) در زیر سطح آب پنهان است.حال با توجه به اینکه بورس اوراق بهادار یکی از ارکان اقتصادی کشور است و رشد و توسعه این سازمان، توسعه اقتصاد ملی را به همراه خواهد داشت، میبایستی با شناخت بیشتر عوامل روانی ، به ذهنیات درونی و در نتیجه رفتارهای بیرونی افراد( سرمایه گذاران آتی) به صورت علمی و حساب شده پی برد و موجبات تشخیص بهینه دیدگاه ها، حالات و رفتار سرمایه گذاران، و رشد و پیشرفت بورس اوراق بهادار را فراهم آورد.
به امید روزی که مسئولان و سازمان های مربوطه و تاثیرگذار بر بازار های بورس اوراق بهادار کشورمان با در نظر گرفتن ظرافت های تمامی عوامل مهم تاثیر گذار بر رفتار خریداران،میزان قدرت این سازمان را افزایش داده، با حمایت های خود موجبات رشد اقتصاد ملی کشورمان را فراهم سازد.
منبع: اقتصادگر